Dr. Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Vergi Usul Kanunu’na dayanılarak yayımlanan 486 No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve bu Tebliğ’e 586 No.lu Tebliğ ile eklenen geçici madde, esnaf ve sanatkârların defter tutma süreçlerinde önemli bir yapısal dönüşüm yaratmıştır. Söz konusu düzenlemeler, açık bir kanun değişikliği yapılmaksızın, defter tutma faaliyetinin icra biçimini ve mesleki sınırlarını fiilen etkilemektedir. Bu çalışma; 486 ve 586 No.lu Tebliğleri bütüncül bir yaklaşımla ele alarak normlar hiyerarşisi, muhasebe mesleğinin bağımsızlığı ve sorumluluk rejimi açısından ortaya çıkan sorunları analiz etmekte; ayrıca düzenleme sürecinde meslek mensuplarının görüşlerinin alınmasının, bu tür sorunları önlemedeki rolünü tartışmaktadır.
Defter tutma faaliyeti, modern vergi sistemlerinde yalnızca teknik bir kayıt işlemi değil; vergi güvenliğinin, denetim kapasitesinin ve mükellef–idare ilişkilerinde hukuki öngörülebilirliğin temel unsurudur. Bu nedenle defter tutma yetkisinin kim tarafından, hangi statüyle ve hangi sorumluluk rejimi altında kullanılacağı meselesi, tali bir uygulama konusu olarak değerlendirilemez. Türkiye’de muhasebe mesleği, 3568 sayılı Kanun ile bağımsızlık, sorumluluk ve disiplin esasları çerçevesinde yapılandırılmıştır.¹ Buna karşın, Vergi Usul Kanunu’na dayanılarak çıkarılan alt düzenleyici işlemler yoluyla defter tutma süreçlerinde yeni uygulama alanları oluşturulması, mesleki sınırlar açısından tartışmaları beraberinde getirmiştir.
17/12/2017 tarihli ve 30273 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 486), esnaf ve sanatkârların defter tutma ve kayıt düzenine ilişkin usul ve esasları belirleyen temel düzenleme niteliğindedir. Bu Tebliğ’e, 13/12/2025 tarihinde yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 586) ile geçici bir madde eklenmiştir. Dolayısıyla 586 No.lu Tebliğ, müstakil bir norm değil; 486 No.lu Tebliğ’in bütünlüğü içinde değerlendirilmesi gereken tamamlayıcı bir alt düzenleyici işlemdir.
586 No.lu Tebliğ ile eklenen geçici madde, esnaf ve sanatkârların defter tutma işlemlerinin oda ve birlikler aracılığıyla yürütülebilmesine imkân tanımaktadır. Düzenleme, bu işlemlerin mali müşavirler eliyle yapılabileceğini belirtmekle birlikte, mali müşavirin bağımsız meslek mensubu mu yoksa bağımlı çalışan mı olduğu hususunda açık bir statü tanımı içermemektedir. Geçici madde tekniği kullanılarak yapılan bu düzenleme, şeklen sınırlı süreli görünse de, içeriği itibarıyla mesleki faaliyetin icra biçimini etkileyen kalıcı sonuçlar doğurabilecek niteliktedir.²
Normlar hiyerarşisi ilkesine göre, genel tebliğ gibi düzenleyici işlemler kanuna aykırı olamaz ve kanunla belirlenmiş hak ve yetkileri daraltamaz.³ Danıştay’ın yerleşik içtihadında da, idarenin düzenleyici işlemlerinin kanunun sınırlarını aşamayacağı açık biçimde vurgulanmaktadır.⁴ 3568 sayılı Kanun ile muhasebe mesleğine tanınmış defter tutma yetkisinin, alt düzenleyici işlem yoluyla fiilen yeniden konumlandırılması, bu ilke bakımından ciddi tartışma yaratmaktadır.
Mesleki bağımsızlık, muhasebe mesleğinin kamusal güven fonksiyonunun temelidir.⁵ Oda bünyesinde ve idari hiyerarşi altında çalışan bir mali müşavirin, bağımsız meslek mensubu olarak kabul edilmesi güçtür. Buna ek olarak, 586 No.lu Tebliğ çerçevesinde sorumluluk rejimi açık değildir. Vergi ziyaı veya hatalı kayıt hâlinde sorumluluğun kime ait olacağı hususu, hukuki belirsizlik yaratmaktadır. Bu belirsizlik, hem meslek mensupları hem de vergi idaresi açısından risklidir.
Defter tutma faaliyeti; belge kaydı, hukuki yorum, içtihat takibi ve beyan sorumluluğunu içeren bütüncül bir süreçtir. Bu faaliyetin kurumsal ara yapılar üzerinden yürütülmesi, mesleki standartların yeknesaklığını ve denetim etkinliğini zayıflatabilir. Uzun vadede bu durumun, vergi ihtilaflarında artışa yol açması muhtemeldir.
Bu tartışmalar, düzenlemelerin içeriği kadar hazırlanış sürecinin de önemini ortaya koymaktadır. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın, mesleki faaliyet alanlarını etkileyen kanun ve tebliğleri hazırlarken meslek mensuplarının ve meslek örgütlerinin görüşlerini sistematik biçimde alması, düzenleme kalitesini artıracaktır. Katılımcı düzenleme yaklaşımı; idarenin yetkisini sınırlamak değil, daha uygulanabilir ve ihtilaf üretmeyen düzenlemeler yapılmasını sağlamaktır.⁶
486 No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ve bu Tebliğ’e 586 No.lu Tebliğ ile eklenen geçici madde, muhasebe mesleğinin icra biçimi ve sınırları üzerinde doğrudan etki doğurmaktadır. Mesleki bağımsızlık ve sorumluluk esasları gözetilmeden yapılan düzenlemeler, uzun vadede vergi güvenliği açısından risk oluşturmaktadır. Bu risklerin azaltılabilmesi için, katılımcı düzenleme anlayışının benimsenmesi ve meslek mensuplarının sürece aktif biçimde dâhil edilmesi zorunludur.Mali müşavirler önemsenmeden yazılan bu tebliğin zaman gecirilmeden geri çekilmesi önemlidir
