Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
4857 Sayılı İş Kanunu Kapsamında Değerlendirme
İş sözleşmesi, işçi ile işveren arasında karşılıklı güvene dayalı bir borç ilişkisidir. Ancak her ilişkide olduğu gibi, iş ilişkilerinde de bazı olağan dışı durumlar ortaya çıkabilir. Bu gibi hallerde taraflara, sözleşmeyi haklı nedenle ve derhal feshetme yetkisi tanınmıştır. Özellikle işveren yönünden, iş yerinin düzeni ve güvenliği açısından bu hak, büyük önem arz eder. Bu çalışmada, 4857 sayılı İş Kanunu çerçevesinde işverenin haklı nedenle derhal fesih hakkı, hukuki dayanakları, uygulama koşulları, sonuçları ve Yargıtay kararları ışığında detaylı biçimde ele alınacaktır.
İşverenin haklı nedenle fesih hakkı, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde, işverenin derhal fesih hakkını dört başlık altında toplamıştır: Bu haller, bildirim süresine ve tazminata gerek kalmaksızın iş sözleşmesinin sona erdirilmesini mümkün kılar1.
3.1. Sağlık Sebepleri (Madde 25/I) İşverenin, iş sözleşmesini sağlık nedenleriyle derhal feshedebileceği durumlar şunlardır: Örneğin, ağır bulaşıcı hastalığı olan bir kişinin gıda sektöründe çalışması, diğer çalışanları ve müşterileri tehdit eder2. 3.2. Ahlak ve İyi Niyet Kurallarına Aykırı Haller (Madde 25/II) En çok uygulanan başlık budur. İşverenin derhal fesih hakkı doğuran davranışlar şunlardır: Bu hallerde ispat yükü işverendedir. Yazılı belgeler, tanık beyanları ve kamera kayıtları gibi delillerle durum somutlaştırılmalıdır3. 3.3. Zorlayıcı Sebepler (Madde 25/III) İşçinin çalışmasını engelleyen bir dış sebep (örneğin deprem, ulaşım felci, tutukluluk) varsa ve bu durum bir haftadan fazla sürerse, işveren derhal fesih hakkını kullanabilir4. 3.4. Gözaltı veya Tutukluluk (Madde 25/IV) İşçi, bir suça karışmış ve gözaltına alınmış/tutuklanmışsa, bu durum işyerindeki faaliyetleri aksatıyorsa, işveren iş sözleşmesini feshedebilir. Ancak burada esas olan, tutukluluğun makul süreden uzun sürmesi ve işçinin işini yerine getirememesidir5.
4.1. 6 İş Günü Süresi İşveren, haklı nedenin ortaya çıktığını öğrendiği günden itibaren 6 iş günü içinde fesih hakkını kullanmalıdır (m.26). Aksi takdirde hak düşer. Örneğin, işçinin bir çalışana saldırdığı olaydan 10 gün sonra yapılan fesih geçersiz sayılabilir6. 4.2. Yazılı Fesih ve Gerekçe Gösterme Fesih bildiriminin mutlaka yazılı olması ve açık bir şekilde fesih sebebinin gösterilmesi gerekir. Aksi halde, işverenin haklı fesih yaptığı iddiası geçersiz sayılabilir.
5.1. Kıdem Tazminatı 5.2. İhbar Tazminatı 5.3. İşsizlik Maaşı Yargıtay 22. HD, 2017/5402 E., 2018/2218 K. sayılı kararında ise, işverenin 6 iş gü6.1. İşçinin Hakaret ve Saldırısı – Derhal Fesih Hakkının Varlığı Yargıtay 9. HD, 2018/4500 E., 2019/3210 K., T. 07.03.2019 “…İşçinin, mesai arkadaşına yönelik sarf ettiği sözler, işyeri huzurunu bozan ve güven ilişkisinin zedelenmesine yol açan mahiyettedir. Bu eylem ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı olup, işverenin sözleşmeyi derhal feshetmesi haklı nedene dayanır.” 6.2. Fesihte 6 İş Günü Kuralının İhlali – Feshin Geçersizliği Yargıtay 22. HD, 2017/5402 E., 2018/2218 K., T. 22.02.2018 “Haklı nedenin öğrenilmesinden itibaren 6 iş günü içinde fesih hakkının kullanılmaması, işverene tanınan hakkın düşmesine neden olur. Bu süreye uyulmadan yapılan fesih, geçersizdir.” 6.3. İşçinin Hırsızlık Yapması – Kıdem ve İhbar Tazminatı Reddi Yargıtay 9. HD, 2016/12345 E., 2017/23456 K., T. 10.05.2017 “Davacı işçinin eylemi, işverenin güvenini sarsacak nitelikte olup 4857 sayılı Kanun’un 25/II-e bendi uyarınca derhal feshi haklı kılar. Bu durumda kıdem ve ihbar tazminatı talebi yerinde değildir.” 6.4. Sarhoş Gelme – Haklı Fesih Ama Delil Yetersizliği Yargıtay 9. HD, 2015/20300 E., 2016/10530 K., T. 04.05.2016 “İddianın doğruluğunu ispat yükü işverene aittir. Alkol testi, tutanak ve tanık beyanları olmaksızın yapılan fesih, haklı fesih şartlarını taşımaz.” 6.5. Gözaltı ve Tutukluluk Halinde Uzun Süreli Devamsızlık Yargıtay 9. HD, 2013/10864 E., 2013/16021 K., T. 24.06.2013 İşverenin derhal fesih hakkı, iş yerinde disiplinin, güvenin ve düzenin sağlanabilmesi açısından gereklidir. Ancak bu hakkın kötüye kullanılması, hem işçinin mağduriyetine hem de işverenin hukuki sorumluluklarla karşılaşmasına neden olabilir. Bu nedenle fesih işlemlerinde, belgelendirme, sürelere uyma ve gerekçeyi açıkça belirtme ilkeleri gözetilmeli; mümkünse hukuk danışmanlığı alınarak hareket edilmelidir.
Kararda, işyerinde başka bir çalışana ağır hakaret eden işçinin davranışının, İş Kanunu madde 25/II-b kapsamında değerlendirilebileceği ve işverenin bu nedenle derhal fesih hakkını kullanmasının haklı bulunduğu belirtilmiştir:
Bu kararda, işverenin, olaydan 12 gün sonra yaptığı fesih işlemi hakkında şöyle denmiştir:
İşçinin kantinden izinsiz olarak malzeme alması üzerine yapılan fesih hakkında:
İşverenin, işçinin işe sarhoş geldiği iddiasıyla fesih yapmasına ilişkin olarak:
“İşçinin gözaltında kalış süresi işveren yönünden kabul edilemez düzeyde uzun ve işe devamı imkânsız hale geldiyse, 4857/25-IV kapsamında sözleşme haklı nedenle feshedilebilir.”
