Dr. Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Gelir İdaresi (GİB) sahte/yanıltıcı fatura ve “mükellef yerine başkasının ofisinden fatura kesme” gibi şüpheli işlemleri tespit etmek için hem teknik otomatik araçlar hem de klasik denetim/gizli istihbarat yöntemlerini birlikte kullanır. Bu makalemde hem nasıl tespit ederler hem de hangi kırmızı bayrakların tetiklediği ve sizin için pratik korunma önerilerini bulacaksınız.
Türk vergi mevzuatında fatura, ekonomik işlemlerin belgelenmesinde en önemli araçtır. Vergi Usul Kanunu (VUK) uyarınca faturayı düzenlemekle yükümlü olan kişi, mal veya hizmeti fiilen sunan mükelleftir. Buna rağmen uygulamada, bazı mükelleflerin işlemleri mali müşavir ofislerinde yürütülmekte, hatta faturaların doğrudan bu ofislerde düzenlendiği görülmektedir. Ancak bu uygulama, mevzuat karşısında ciddi cezaî ve idari sonuçlara yol açabilecek niteliktedir.
1.1. Vergi Usul Kanunu VUK’un 359. maddesi, sahte veya içeriği itibarıyla yanıltıcı belge düzenleme ve kullanma fiillerini vergi kaçakçılığı suçu kapsamında düzenlemiştir. Fiilin niteliğine göre üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası gündeme gelebilmektedir. Ayrıca VUK’un 344. maddesi, vergi kaybına yol açan bu tür belgeler nedeniyle vergi zıyaı cezasının üç kat uygulanacağını belirtir. Bunun yanında 353. madde, belge düzenleme yükümlülüğüne uyulmaması halinde “özel usulsüzlük cezası” uygulanacağını öngörür. Güncel tutarlar itibarıyla ilk tespitte on binlerce lirayı bulan cezalar söz konusudur. 1.2. Meslek Kanunu (3568 Sayılı Kanun) Serbest muhasebeci mali müşavirlerin ve yeminli mali müşavirlerin mesleki sorumlulukları 3568 sayılı Kanun’da düzenlenmiştir. Meslek mensuplarının sahte belge düzenleme sürecine katılmaları hâlinde, yalnızca adli ceza değil meslekten geçici men gibi disiplin yaptırımları da uygulanabilir. 1.3. Yargı Kararları Yargıtay içtihatlarında, mali müşavirlerin sahte fatura düzenlenmesine veya kullanılmasına bilerek katkı sunmaları halinde “suça iştirak” kapsamında sorumlu tutulabileceği açıkça ifade edilmiştir. Dolayısıyla, sadece beyannamelerin hazırlanması veya belgelerin sisteme işlenmesi bile, suçun ortaya çıkmasına katkı sağlıyorsa müşavir aleyhine sonuç doğurabilmektedir.
Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB), elektronik denetim araçları ve klasik vergi inceleme yöntemlerini bir arada kullanarak mükellef yerine mali müşavir ofislerinde düzenlenen faturaları tespit edebilmektedir. 2.1. Elektronik İzler e-Fatura ve e-Arşiv sisteminde üretilen belgeler, oluşturulma zamanı, elektronik imza bilgileri ve IP adresleriyle birlikte kaydedilmektedir. Bu sayede, faturanın mükellefin kendi sisteminden mi yoksa farklı bir bilgisayardan mı düzenlendiği kolayca görülebilir. 2.2. Çapraz Kontroller KDV beyannameleri, e-defter kayıtları, banka hareketleri ve SGK bildirgeleri birbirleriyle karşılaştırılır. Faturanın varlığı ile ödeme veya teslimatın gerçekte yapılmaması gibi tutarsızlıklar risk işareti olarak değerlendirilir. 2.3. Risk Analiz Sistemleri GİB’in risk analiz merkezinde, olağan dışı işlem hacimleri, kısa sürede düzenlenen yüksek tutarlı faturalar, aynı seri numarasının tekrarı gibi anormal örüntüler yapay zekâ tabanlı sistemlerle tespit edilmektedir. 2.4. Denetim ve İhbar Mekanizması Riskli görülen mükellefler yerinde denetime tabi tutulabilmekte, ayrıca karşı taraf beyanları veya ihbarlar da sürecin başlamasına yol açabilmektedir.
Vergi Kaybı ve Cezalar: Vergi kaybı oluşması halinde üç kat vergi zıyaı cezası uygulanır. Hapis Cezası: Sahte veya yanıltıcı belge düzenlemek, hapis cezası gerektiren kaçakçılık suçudur. Meslekten Men: Mali müşavirler açısından meslekten geçici alıkoyma cezası gündeme gelebilir. Müşterek Sorumluluk: Yargı kararları, mali müşavirlerin mükellefle birlikte sorumlu tutulabileceğini göstermektedir.
Mali müşavir ofislerinde mükellef adına fatura düzenlenmesi, kısa vadede iş yükünü azaltan bir çözüm gibi görünse de, vergi mevzuatı bakımından ciddi sonuçlar doğurur. VUK’un ilgili maddeleri bu tür fiilleri sahte veya yanıltıcı belge kapsamında değerlendirmekte ve ağır cezalar öngörmektedir. Gelir İdaresi’nin elektronik sistemleri ve risk analiz yöntemleri sayesinde bu tür işlemlerin tespit edilmesi günümüzde oldukça kolaydır. Bu nedenle mali müşavirlerin, hem hukuki hem de mesleki sorumluluklarını gözeterek belgelerin yalnızca yetkili kişilerce düzenlenmesini sağlamaları, iş süreçlerini şeffaflaştırmaları ve her zaman denetime hazır olmaları büyük önem taşımaktadır.
