Nevzat Erdağ Vergi, Sosyal Güvenlik ve İş Hukuku Uzmanı
Anayasanın 2. Maddesinde sosyal devlet kavramı yer almaktadır. Çok kısa tanımıyla sosyal devlet; toplumdaki güçsüzleri güçlüler karşısında koruyarak, gerçek eşitliği, yani sosyal adaleti ve toplumsal dengeyi sağlamakla yükümlü devlettir. Vatandaşını düşünen devletimizde işsizlikle mücadele yanında işsiz kalanın hayatını devam ettirmesi için ve yeni iş bulabilmesi için birçok şey yapmaktadır. Ülkemizin bir numaralı ve en önemli ulusal sorunu işsizliktir. İşsizliği azaltmak ve ortadan kaldırmak, verimli istihdamı geliştirmek, ülkemizin başlıca gündem maddesidir. İşsizliğin çözümü için KOSGEB, İŞKUR, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Ekonomi Bakanlığı gibi kamu kurumlarına büyük görevler düşmektedir. Bu makalemde devletimizin işsiz kalana İşsizlik Sigortası Fonu’ndan sağladığı desteklerden bahsedeceğim. İşsizlik sigortası ülkemizde on yedi yılı aşkın bir süredir uygulanıyor. Özellikle işsizlik döneminde hem işsizlik süresince kişinin kendisini geliştirmesi için gerekli koşullar sağlanıyor, hem de kişinin temel ihtiyaçlarını karşılayacak bir işsizlik ödeneği veriliyor. İşsizlik sigortası; bir iş yerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, kendi istek ve kusuru dışında işini kaybedenlere, uğradıkları gelir kayıplarını kısmen de olsa karşılayarak, kendilerinin ve aile fertlerinin zor duruma düşmelerini önleyen, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren, devlet tarafından kurulan zorunlu bir sigorta koludur.
Sigortalının prime esas aylık brüt kazancı üzerinden hesaplanan % 2 işveren, % 1 sigortalı kesintileri ve % 1 devlet payı ile bu primlerin değerlendirilmesinden elde edilen kazanç ve iratlar, işverenlerden alınan gecikme zammı ve faizler fonun gelirlerini oluşturmaktadır. Fonda biriken para Bu ödenekten, kendi istek ve kusuru dışında işsiz kalan sigortalılardan; hizmet akdinin sona erdiği tarihi izleyen günden itibaren 30 gün içinde İŞKUR birimlerine veya elektronik ortamda başvuranlar faydalanabilir. Şartları şöyledir; İşten ayrılmadan önceki son 120 gün içinde prim ödeyerek sürekli çalışmış ve son üç yıl içerisinde en az 600 gün süreyle işsizlik sigortası primi ödemiş olmak kaydıyla işsizlik sigortası hizmetlerinden yararlanılabilir. Otuz günlük süre yasal başvuru süresi olup, bu süreden sonra başvurulması halinde geç kalınan süre toplam hak sahipliği süresinden düşülmektedir. İşsizlik sigortasının ödenmeye başladığı Mart 2002 tarihinden, 31.01.2017 tarihine kadar 8.024.193 kişi başvuruda bulunmuş, 5.208.320 kişi işsizlik ödeneği almaya hak kazanmıştır. Mart 2002 tarihinden 31 Ocak 2017 tarihine kadar toplam 14.715.841.900.- TL ödemede bulunulmuştur. 2017 yılında işsizlik ödeneğinden yararlanmak üzere, ocak ayında 158.046 kişi, Şubat 2017 ayında 109.237 kişi başvurmuştur.
İşsizlik Sigortası Kanununun Ek 2. maddesi gereğince; genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerle iş yerindeki haftalık çalışma sürelerinin geçici olarak önemli ölçüde azaltılması veya iş yerinde faaliyetin tamamen veya kısmen geçici olarak durdurulması hallerinde, çalışılmayan süreler için çalışanlara üç ayı geçmemek üzere kısa çalışma ödeneği ödenmektedir. Ocak 2017 ayında 125 kişiye 143.405.- TL, şubat ayında 31 kişiye 29.291.- TL kısa çalışma ödemesi yapılmıştır.
İşsizlik Sigortası Kanununun Ek 5 inci maddesi gereğince; işçiye, 4857 sayılı İş Kanun’un 74 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca haftalık çalışma süresinin yarısı kadar verilen ücretsiz izin süresince doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği ödemesi yapılmaktadır. Yarım çalışma ödeneği, çalışılan aya ait aylık prim ve hizmet belgesinin ilişkin olduğu aydan sonraki ikinci ay içinde fondan aylık olarak ödenir. Doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneğinin günlük miktarı, günlük asgari ücretin brüt tutarı kadardır.
Ocak 2017 ayında 1.860 kişiye 1.258.293.- TL, şubat ayında 2.186 kişiye 1.470.770.- TL yarım çalışma ödemesi yapılmıştır.
İşsizlik Sigortası Kanununun Ek 1. maddesine göre; işverenin ödeme aczine düşmesi, işverenin, konkordato ilan etmesi, işveren için aciz vesikası alınması, iflası veya iflasın ertelenmesi nedenleri ile ödeme güçlüğüne düştüğü hallerde, çalışanlarının hizmet akdinden kaynaklanan ve ödenmeyen üç aylık ücret alacakları ücret garanti fonundan ödenmektedir. Bu madde kapsamında yapılacak ödemelerde işçinin, işverenin ödeme güçlüğüne düşmesinden önceki son bir yıl içinde aynı iş yerinde çalışmış olması koşulu esas alınarak, temel ücret üzerinden ödeme yapılır. Bu ödemeler 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu uyarınca belirlenen kazanç üst sınırını aşamaz. Ocak 2017 ayında 673 kişiye toplam 3.054.091.- TL, Şubat ayında 674 kişiye toplam 3.047.734.- TL Ücret Garanti Fonundan ödeme yapılmıştır.
İşsiz kalanlar, İŞKUR’a kayıt yaptırmak kaydı ile mesleki yeterliklerini geliştirebilecekleri ve tecrübe edinecekleri bir programdan istifade edebilirler. Programa katılmak isteyenler işbaşı eğitimi yapacağı iş yerini kendileri bulabileceği gibi, İŞKUR’a da kendilerine iş yeri bulunmasını talep edebilirler. Ayrıca işverenler de istedikleri vasıftaki katılımcı adayını kendileri bulabilecekleri gibi, kendilerine katılımcı adayı bulunmasını İŞKUR’dan da talep edebilirler. İşbaşı eğitim programlarının süresi en fazla 78 fiili gün (3 ay) ve haftalık en fazla 45 saattir. En az iki ile 10 çalışanı bulunan ve kuruma kayıtlı iş yerlerine, bir katılımcı İŞKUR tarafından azami 160 fiili gün desteklenmekte iken, 12 Şubat 2016 tarihinde Resmi Gazete’ de yayımlanan “Aktif İş gücü Hizmetleri Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” değişikliği ile 320 fiili güne çıkmıştır: “Kursiyerler ve katılımcılar için kurs ve/veya programlar (girişimcilik eğitim programı ve çalışanların mesleki eğitimi hariç) arasında altı ay bekleme süresi bulunur. Ancak kurs sonrasında bir ay içinde aynı meslekte düzenlenen işbaşı eğitim programına katılmak istenmesi halinde bu şart aranmaz. Toplum yararına programdan işbaşı eğitim programına bekleme yapılmaksızın geçiş yapılabilir. Ayrıca, yirmi dört ay içinde en fazla üç yüz yirmi fiili günü geçmemek kaydıyla iki işbaşı eğitim programı arasında bekleme süresi üç ay olarak uygulanır.” “Dul ve yetim aylığı alanlar kurslardan ve programlardan yararlanabilir. Engelli olmaları nedeniyle aylık bağlananlar ise TYP hariç kurslardan ve programlardan yararlanabilir.” 11 ve üstü mevcut sigortalı çalışanı olan iş yerlerine ise çalışan sayısının onda biri kadar katılımcı verilebilmektedir. Yukarıda bahsi geçen yönetmelik değişikliği ile kapsam genişletilmiştir. İşverenlerce katılımcıların en az yüzde ellisinin program sonunda istihdamının taahhüt edilmesi durumunda, fiili çalışan sigortalı sayısının en fazla yüzde otuzuna kadar katılımcı talep edilebilir. (100 kişilik iş yeri, istihdam taahhüt edilirse, 30 kişi alabilir, 15’ini istihdam eder) Program süresince katılımcı zaruri giderleri ve sigorta prim giderleri kurum tarafından karşılanmaktadır.
81 ilde bulunan Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri ile hizmet merkezlerine istenildiği zaman başvuru yapılarak, iş ve meslek danışmanlığı hizmetlerinden faydalanarak programa katılabilirsiniz.
her ay bir milyar liranın eklenmesiyle, 2017 Şubat sonu itibarı ile 105 milyar liraya ulaştı. Bu, 100 binlerce işsiz kalan kişiye maaş demek.
